هوشنگ گلشیری

دهلیز

فاجعه  از وقتی  شروع شد که  مادر  بچه ها  از حمام  برگشت  و  پا  گذاشت  روی  خرند  خانه  و دید که سه  تا  بچه هاش  تاقباز  افتاده اند روی آب  حوض .  بعد از  آن  را  هم  که  همسایه ها دیدند و شنیدند  و خیلی  هاشان  گریه کردند

غروب  که هنوز  همسایه ها  توی  خانه  ولو  بودند  با دو تا  پاسبان  و یک  پزشک  قانونی  و مادر بچه ها  داشت  ساقههای  نازک  لاله عباسی  و  اطلسی  باغچه  را  می شکست   و خاک  باغچه  را  می ریخت  روی س رش   بابای  بچه ها  مثل  هر شب  آمد .  از میان  زنها  که بچه به کول  ایستاده  بودند  توی  حیاط  و  تازه  کوچه می دادند  رد شد   از  جلو اتاق  اولی  که بچه هاش  را کنار هم  دراز به دراز  خوابانده بودند گذشت  و  رفت توی  اتاق دومی  و در را  روی  خودش  بست

همه دیدند که صورتش  مثل  یک تکه سنگ  شده بود  همان طور  گوشه دار و  بی خون  و از چشمهایش  هم چیزی  نمی شد  خواند  نه  غم  و نه  بی خبری  را  و تازه  هیچکس  هم  سر درنیاورد  که  از کجا  بو برده بود

 شب که شد  نعش  سه تا بچه  در خانه ماند و چند  زن  و  دو تا مردی  که آمده  بودند   به بابای  بچه ها  سرسلامتی  بدهند  حریف  نشدند  که در را باز کند.  هر چه  داد زدند  آقا  یدالله   آقا  یدالله  انگار  هیچ  کس  توی  اتاق  نبود  حتی  صدای  نفس  کشیدنش  هم  شنیده نمی شد   اتاق  یکپارچه   سنگ بود   فقط  از بالای  پرده ها  توی  سیاهی  اتاق   روشنی  سیگارش  بود که مثل  یک ستاره  دور کورسو  می زد

  روز  بعد  هم  که  همسایه ها  دست گران  کردند  و پول  کفن و دفن  بچه ها را  راه انداختند  و  پهلوی تکیه  بابارک  توی  سه تا  چال  خاکشان  کردند  بابای  بچهها  مثل هر روز  صبح  زود رفته  بود  سر کارش  و  فقط  دم دمهای  غروب  پیداش  شد  با همان  چند تا نان هر شبش  و صورتش  که همان طور  مثل  یک  تکه سنگ  سخت و گوشه دار بود

در که  زد  خواهر زنش  در را باز  کرد  سلام کرد  و  با  گوشه  چارقد سیاهش کشید  روی  چشمهای  سرخ  شده اش  و مرد  فقط  به دیوار  بندکشی شده دالان خانه  نگاه  کرد

توی  اتاق  که رفت   نانها را  داد دست زنش  که سر تا پا  سیاه  پوشیده بود  و  چمباتمه  زده بود کنار  دیوار  لباسهایش  را کند  . روی  میخ جالباسی   یک پیراهن  سیاه  آویزان بود  اما مرد  همان پیراهن  آستین  کوتاه  سفیدش  را پوشید  و رفت بالای  اتاق نشست

 خواهر زنش  بو که سماور  و  قوری  و استکانها و بعد  منقل  پر از آتش  را آورد  توی  اتاق  و چراغ  را روشن کرد و مرد  را دید که خیره شده بود   به دو تا عروسک  روی  تاقچه  بلند  و به آن  دستهای  کئوچک  و سرخشان  و پوسته ای  که آدم  خیال  می کرد  یکپارچه  رگ زیر آن می رود

وقتی  در زدند  خواهر زنش  عروسکها را برداشت  و برد  توی  صندوقخانه .  باز همسایه ها  آمده  بودند   دو تا  مرد  بودند و  دو  تا زن  زنها  از همان  اول  به گل و  بوتههای  رنگ  و رو رفته  قالیها  نگاه کردند  و بخاری  که  از روی  استکانهای  چای  بلند می شد   ومرد ها  چند تا جمله  گفتند که مثل  یخ توی  هوای  دم کرده  اتاق  واریخت   بعد  آنها هم خیره شدند به گل و  بوته های  قالی

بابای  بچه ها  همان  طور نشسته بود و جلوش  را نگاه می کرد  صورتش  جمع شده بود و ابروها  را کشیده بود  پایین   و خوب  می شد  دید که دیگر  خون  زیر پوست صورتش  نمی دوید  و فقط  چشمها  بود که نگاه  می کرد   هیچ حرف  نزد  توی کارخانه هم حرفی  نزده بود   یعنی  از  خیلی  وقت  پیش  بود  که حرف  نمی زد  و فقط صدای  یکنواخت  و  کر کننده  دستگاههای  بافندگی   و حرکت  ماکوها   و دستهایش بود که فضای  دور و برش  را  پر می کرد  و حالا مرد توی  یک دهلیز  دراز و بی انتها  بود و از پشت دیوارهای  بند کشی شده   صدای خفه  کننده دستگاههای  بافندگی  را می شنید  و  پچ پچ گرم  جرو بحثها را و بوی  سنگین نان  و تاریکی  را حس می کرد   که  لحظه  به لحظه  غلیظ  و غلیظ تر می شد  . و  او خیلی  خسته  بود فقط  آن دورها  در انتهای  دهلیز بندکشی  شده سه دریچه  بود که از صافی  شیشه های معرقش  هوای  روشن  و  پاک بیرون  مثل سه تا رگه  نور توی  غلظت  دهلیز نشت می کرد  . و  او  می رفت و  صدا ها  توی  گوشش  بود و توی  پوستش  و خستگی داشت  در خونش  رسوب  می گذاشت  و او می خواست  این صداها  و خستگی و بوی  سنگین نان را از پوستش  بتکاند  و به آن  سه دریچه  کوچک  برسد   به آن دریچه ها با شیشه های  معرق  رنگین  و به آن  طرف  دریچه ها  که سکوت  بود  و دیگر بوی  سنگین  نان و غلظت  تاریکی  بیداد نمی کرد  و  حالا  توی  دهلیز  بود  و  مردها و زنها را نمی دید  فقط  وقتی مردها حرف زدند  صدای  دستگاههای  بافندگی  بیشتر اوج  گرفت  و غلظت  تاریکی  و بوی  نان  به  پوستش  چسبید

همسایه ها  که رفتند  خواهر زنش  چیزی  آورد که سق  زدند و فقط  مادر بچه ها بود که هق هقش  تمامی  نداشت  وچیزی  از گلویش  پایین  نمی رفت .  سفره که برچیده شده  خواهر زنش  گفت :

چه طوره  فردا تو مسجد یه  ختم بگیریم ؟

 مرد توی  دهلیز بود  و صورتش  مثل سنگ سخت  و گوشه دار بود :  

  چرا بچه هاتو نیاوردی ؟

و مادر  بچه ها بلندتر  گریه کرد   ومرد نگاهش   کرد و دید  که چه قدر  خطوط  صورتش  کهنه و ناآشنا شده است  و  بعد نگاه  کرد به موهای  زن  که از زیر چارقد  سیاهش  زده بود  بیرون و تازهداشت  می رفت که خاکستری  بشود

 و حالا داشت بوی  نان خفه اش  می کرد و پچپچ  جر . بحث ها توی  گوشش  مثل  هزارها بلبل  صدا می کرد  و صدای  چکش  مداوم  ماکوها  و او می خواست  برود  و  دیگر فرصت  نداشت  تا بایستد  و به موهای  زن  نگاه کند  و او را به یاد بیاورد و به خطوط  صورتی   دل ببندد  که هیچ نگاهی  روی آن  رسوب نمی کرد  می دید  که اگر  می ایستاد  سیاهی  دهلیز  سه تا ستاره کوچک  را که داشتند  مثل سه  تا شمع  می سوختند  می بلعید   و آن وقت  او نمی توانست  در  انبوه  آن همه صدا و بوی  سنگین  نان و غلظت   تاریکی  راه خودش  را پیدا کند

وقتی  برگشت  همه  فهمیدند  که زه زده است  او هم  ابایی  نداشت می گفت :

آدم  همه چیز  را تحمل می کنه شلاقی  که تو پوس آدم  می شینه  دستبند  و آتشی  سیگار و هزار  کوفت دیگه  رو اما دیگه نمی تونه  ببینه یکی  که یه عمر با آدم  همپیاله  بوده بیاد راس راس  توی  رو  آدم بایسته  و همه چیزو بگه اون  وقت آدم برا هیچ و پوچ  یه عمریبمونه تو اون سولدونی  که چی ؟

گذاشتندش  سر کار و  همه  دورش را خط  کشیدند  و او هم  دور همه  را فقط  با  بعضی هاشان  سلام وعلیکی  داشت  بعد  زن گرفت  و آلونکی  راه انداخت  و او شد  و سه تا بچه

  شش روز  تمام  از صبح  تا شب  کار می کرد  با آن همه تیغه  نگاه  که می خواستند گوشش را از استخوان  جدا کنند  و زمزمههای  مداوم  جر وبحث ها  و بوی نانی  که روی دستش به خانه می برد تا بچه ها  سق بزنند

آخر هفته  که همه  اینها   توی  وجودش  تلنبار می شد و نگاهها و گوشه و کنایه ها  مثل  آتش   حلق و دهانش  را می سوزاند   و میرفت   که دستهاش  مشت شود  خودش  را توی  یکی از این کافه  رستورانهای  پرک  گم و گور  می کرد  و تک  و تنها می نشست  پشت یک میز  و  دو  تا  شیشه عرق راپشت  سر هم میریخت توی  حلقومش  و بعد مست مست بر می گشت خانه

صبح جمعه  ساعت نه  ده بلند  می شد  می رفت سر حوض  سر و صورتش  را می شست  و می نشست  پهلوی  بچهها و مادر بچه ها  چای  می ریخت  و  با  بچه هاش  بازی می کرد  و بعد گلهای  اطلسی  و لالهع عباسی  باغچه بود  و حوض  که خودش  زیر آبش  را میزد  و آبش  می کرد

 عصر هم   با ‌آنها راه می افتاد  می رفت توی خیابانها گشتی  می زد   و بر می گشت

  ولی  حالا فقط   سالن کارخانه  مانده بود  و آن همه  صداهای  دستگاههای  بافندگی  که  زیر  انگشتهای  تر و فرزش   که نخها را گره می زد  مثل  یک موجود  زنده  و نیرومند  جان داشت و نفسمی کشید  و از دستهاش  خون می گرفت  تا نخها  را پارچه  کند و حالا فقط   حرکت مداوم ماکو   بود  که  فضای   تهی  اطرافش  را پرمی کرد  و  صداها   بود که می توانست خودش  را با آنها سرگرم  کند   اما آن روز  روز  کار نبود   یعنی  از قیافه های  کارگرها  خواند که امروز  باید خبری  باشد  و  بعد یکی یکی دست  از کار کشیدند  و از سالن  بیرون رفتند و او فقط  توانست دست  یکی  از آنها را بگیرد  و بپرسد :

برا چی  کار و  لنگ می کنین ؟

این یکی   هم  حرفی  نزد  و بعد هم   که همه  رفتند  او ماند و دستگاه  بافندگیش  که هنوز جان  داشت  و خونمی خواست  آن  وقت  حس  کرد که جریان برقی  که توی  دستگاه می دود از خون  او سریعتر  و قویتر است و  او به تنهایی  نمی تواند  آن همه   خون توی  رگ  دستگاه  بریزد  تا نخها  را پارچه کند و نگاهش  دیگر نمی توانست حرکت  سریع  ماکو را دنبال کند   و می دید  که  دستهایش  می روند  تا لای  چرخ و  دنده های  ماشین گیر کند

برق را که خاموش  کردند  او هم  دست از کارکشید   و  لباسهاش را  عوض کرد  و  از کارخانه بیرون رفت  و آنها را دید  که  صف بسته بودند زنها و  بچه ها  جلو  و بقیه  از دنبال  با همان  لباسها  و گرد پنبه  که  روی  لباسشان  نشسته بود  و حالا می رفتند که از روی  ریل  بگذرند  و اومانده  بود با فضای تهی  و دستهاش  که نمی دانست آنها  را به چه بهانه ای سرگرم کند

همه او را با آن  یکی  که آمد   مثل شاخ شمشاد جلوش  ایستاد  و سیر تا پیاز را گفت   به یک چوب راندند  ولی  با این تفاوت  که آن یکی  رفت توی  یکی  از اون  اداره های  ولتی  با صنار و سه شاهی  ماهانه و این یکی  ماند زیر تیغه  نگاه آن همه آدم  و آن جریان  قوی  برق  و آن  سه تا  بچه   و زنش  که آن قدر  بیگانه شده بود و توی  یکی  از همان  عرق خوریها  بود که حسن را دید شیک و پیک  و  سرزنده  با  لپهای  گلانداخته  و دستهایی  که از آنها  خون می چکید .  نشستند روبروی  هم لیوان پشت  لیوان

  آن وقت  حسن  به حرف افتاد   بعد از پنج سال  پنج سال آزگار   که یک دنیا  حرف توی  دلش  تلنبار شده بود :

می دونم از من دلخوری  اما من  ام یکی  بودم  مث  همه مث اونای  دیگر  تو  اون سولدونی   هرچی  می خواستم باهات حرف  بزنم رو نشون ندادی .  فکر  میکردی  بیرون که می آی  برات تاق  نصرت  می زنن  اما هیچ  خبری  نبود  همه یادشان  رفته  بود  ... می دونی  این نه  تقصیر  تو  بود نه من ما دو تا فقط  دو تا عروسک  بودیم  می فهمی  دو تا عروسک

و یدالله پشت  سر هم  عرق می خورد  و نگاه  می کرد به خطوط  آشنای   صورت  دوست چندین ساله اش  که حالا  زیر لایه  گوشت  محو  شده  بود  و نگاهش  که  دیگر فروغ  نداشت  و فقط  همان تری  اشک بود کهجلایش می داد :

خب بسه دیگه می دونم تقصیر  تو نبود  آخه  شلاق   که با  گوشت نمی سازه   آدم  دردش  میآد

و حسن با مشت زده بود روی میز :

بسه دیگه بازم همون حرفا این پنج سال برات بس  نبود   تا سرت  به سنگ  بخوره   می دونی  اونا ارزش  اینو ندارن  که آدم یه عمری  براشون  تو اون سولدونی  بپوسه

 راس  میگی  ارزش  ندارن

و یدالله  یک  لیوان  دیگر خورده بود  تا شعله آتش  توی  حلق  و گلوش  را خاموش  کند  و مشتش را که گره کرده بود گذاشت روی  میز که سرد و نمناک  بود

خب  پس  چرا وقتی  منو تو خیابون  می بینی  رو تو بر می گردونی  حالا که دیگه همه حرفا گذشته   فقط  من موندم و  تو پس  چرا نمی خوای  با هم باشیم ؟

  یدالله  نمی توانست حرف  بزند   پنج سال  همه دردهاش  نوازش  شده بود  برای  بچه ها  و غصه هاش آب شده بود   برای  گلهای  لاله عباسی  و اطلسی  و حالا  که حسن کلی  روشنفکر شده بود  براش  مشکل بود   که دوباره  به حرف بیاید :

می دونی  ما  کور  خوندیم   نباس  تنها موند  تنهایی  خیلی  مشکله  یعنی  خیلی  مرد می خواد  که تنها باشه   من و تو مرد این کارنیستیم  می فهمی  باس  با هم بود   اما برای من و تو  دیگه کار  از کار  گذشته راهش  اینه که  زن بسونی  و چند تا بچه بریزی  دور و بر خودت

  و حسن زده بود  زیر گریه و از آن  شب  به بعد هم یدالله ندیده بودش  و حالا که ایستاده  توی  یکی  از غرفه های  پل   به جریان  آرام آب  نگاه می کرد و بچه ها  که داشتند  در گرداب  پای برج  شنا می کردند  دلش  می خواست باز حسن  را می دید  تا با هم  عرق می خوردند  و حرف می زدند  و او می توانست باز گریهاش  را ببینید  و  خطوط  آشنای  صورتش  را که زیر لایه گوشتها محو شده بود

هوشنگ گلشیری